Terwijl het in de omgeving van de Wallen barst van de oorlogsmonumenten is er op de Wallen zelf vrijwel niks te vinden. Toegegeven, het Nationaal Monument staat aan de Wallenkant van de Dam en het is niet zomaar een gedenkplek maar meteen het belangrijkste monument van Nederland.
Maar verder? Ik pijnig mijn hersens al een tijdje maar kan niks bedenken. Toch heb ik iets gevonden, maar het is de vraag of we het als een heus oorlogsmonument moeten beschouwen.
In de gevel van het voormalige hoofdkwartier van de Verenigde Oostindische Compagnie zit een bronzen gedenkplaat. Op de gedenkplaat staat: ‘Ter herinnering aan de Amerikaanse journalisten die bij de ramp van het vliegtuig Franeker bij Bombay op 12 juli 1949 omkwamen op de terugreis na de vervulling van een opdracht in Indonesië’. Wanneer de plaquette is aangebracht weet ik niet, maar in 1949 was hier in elk geval het Nederlands Persinstituut gevestigd.
Maar waar gaat het over? Op 12 juli 1949 probeerde de Franeker, afkomstig uit wat toen nog Batavia heette, in zware moessonregens te landen op het vliegveld van Bombay. De Lockheed Constellation vloog echter tegen een berg. Alle 45 inzittenden kwamen om het leven. En hoewel het weer beroerd was, werd er onmiddellijk gespeculeerd over sabotage.
Onder de 45 doden bevonden zich namelijk veertien gerenommeerde journalisten uit de VS. Die waren op uitnodiging van de Nederlandse regering naar Indonesië gehaald om de Nederlandse politiek in dat land uit te leggen. Dat was nodig want de VS waren nogal gekant tegen de Nederlandse koloniale politiek. Als de journalisten – die geen strobreed in de weg mochten worden gelegd – de situatie met eigen ogen konden aanschouwen, zouden ze ongetwijfeld de zijde van Nederland kiezen, zo was het idee. En dat zou weer breder draagvlak voor Nederland in de VS opleveren.
Communistisch
Inderdaad waren de journalisten na drie weken helemaal om. ‘Alle ogen zijn opengegaan’, schreef één van hen op een ansichtkaartje naar huis. Eén van de redenen was een gesprek dat ze hadden gehad met opstandelingenleider en latere president Soekarno. Die wilde eerst alleen een statement afgeven en geen interview. Toen hij toch instemde met een vraaggesprek vroegen de Amerikanen hem uiteraard of hij gebruik zou willen maken van Russische hulp. Toen daar niet negatief op antwoordde, was de boot aan. Met de Blokkade van Berlijn die nog maar twee maanden geleden was beëindigd vers in het geheugen, zat de angst voor het communisme er aardig in. En een communistisch Indonesië was wel het laatste dat de VS wilde.
Terug naar Bombay, 12 juli 1949. Het zicht was inderdaad slecht. Maar duidelijk was ook dat Soekarno c.s. niet blij waren met het positieve beeld dat de Amerikaanse journalisten van de Nederlanders hadden gekregen op hun reis door Indonesië. Had de verkeersleiding van de jonge staat India, waar zeker sympathie was voor de Indonesische vrijheidsstrijd, bewust onjuiste instructies gegeven? Het had er alle schijn van. Bovendien was er met het logboek geknoeid in Bombay. Anno 2016 is de waarheid waarschijnlijk amper meer te achterhalen.
In elk geval worden de journalisten tot de dag van vandaag geëerd met een plaquette op een wel heel symbolische plek. Maar of het ook moet worden gezien als een heus oorlogsmonument?